دریچه دیافراگم و سرعت شاتر و ایزو (ISO) در عکاسی به عنوان مثلث نوردهی شناخته می شوند . نور مهمترین نقش را در ثبت یک اثر خوب ایفا می کند. هنگامی که در خصوص هنر و تار و پود عکاسی فکر می‌کنید، فورا متوجه نوردهی (اکسپوژر – Exposure) خواهید شد. نوردهی یکی از المان‌های اساسی است که آنچه در حسگر دوربین یا فیلم عکاسی ذخیره می‌شود را تعیین خواهد کرد. سه المان قابل تنظیم برای کنترل نوردهی وجود دارند – ایزو (ISO)، دریچه دیافراگم و سرعت شاتر که در ادامه مطلب بیشتر با آن ها آشنا می شوید۱

نوردهی چگونه کنترل می‌شود؟

نرخ ایزو (ISO) حساسیت سنسور نسبت به نور را مشخص می‌کند و افزایش هر پله از شماره‌های ISO (به سمت بالا یا پایین) بیانگر دوبرابر شدن یا نصف شدن میزان حساسیت حسگر به نور خواهد بود. توجه داشته باشید بسته به نوع و مدل دوربین افزایش نرخ ایزو می تواند منجر به افزایش نویز و افت کیفیت عکس خواهد شد.

دریچه دیافراگم (Aperture) کنترل کننده‌ی دیافراگم دوربین و میزان باز بودن دریچه آن در طول عکس گرفتن و در نتیجه کنترل‌کننده‌ی نور ورودی از لنز است. تنظیمات دریچه دیافراگم با عدد f مشخص می‌شود، که در آن هر پله عدد f بیانگر نصف کردن شدت نور نسبت به عدد قبل است.

سرعت شاتر (Shutter) تعیین کننده‌ی سرعتی است که پرده‌ (شاتر) باز و بسته می‌شود. هر عدد از این مقیاس مشخص کننده زمانی است که در آن پرده باز می باشد و زمان برخورد نور به فیلم یا حسگر (Sensor) دوربین را کنترل می کند. سرعت شاتر ضرایبی از واحد زمان می باشد که هر عدد از این مقیاس زمان مشخصی از نوردهی خواهد بود (مانند ۱/۵۰۰ ثانیه که کسری از ثانیه است یا ۲ ثانیه).

هنگامی که این سه پارامتر با هم ترکیب می‌شوند، عددی معادل میزان نوردهی (EV – Exposure Value) برای هر تنظیم بدست می‌آید. هر تغییری در این سه پارامتر تاثیر مشخص و قابل اندازه‌گیری روی واکنش دو پارامتر دیگر و در نتیجه روی فریم فیلم یا سنسور عکس و چگونگی تصویر نهایی خواهد داشت. مثلا با افزایش عدد F (کوچکتر کردن دیافراگم لنز)، میزان نور ورودی به حسگر عکس کمتر خواهد شد، اما عمق میدان (Depth of field – DOF) نیز به صورت همزمان در تصویر نهایی افزایش خواهد یافت.

کاهش سرعت شاتر، روی نحوه ثبت حرکت تاثیر می گذارد، که ممکن است زمینه یا سوژه کمی تار شوند. کاهش دادن سرعت شاتر (باز نگه داشتن دریچه برای مدت بیشتر) منجر به افزایش میزان نور ورودی به حسگر خواهد شد؛ در نتیجه تصویر روشن‌تری بدست می آید.

افزایش ISO، عکاسی در نقاط تاریک‌تر را مقدور خواهد ساخت اما از طرف دیگر باعث افزایش میزان نویز دیجیتال در عکس می‌شود. تقریبا ایجاد یک تغییر در یکی از این سه پارامتر و عدم مشاهده تغییرات در جهت برعکس در دو المان دیگر و در نتیجه تغییر نهایی EV غیر ممکن است.

ISO

عبارت ISO خود مخفف یک اصطلاح تحت عنوان International Standards Organization یا سازمان بین‌المللی استانداردسازی است. نرخ ISO که از ۲۵ تا ۳۲۰۰ (و حتی بیشتر از آن) متغیر است، بیانگر حساسیت به نور است.

هرچقدر این عدد کمتر باشد، حسگر تصویر به نور حساسیت کمتری دارد. هر چه عدد ISO بالاتر باشد (و حساسیت بیشتر شود) سنسور تصویر قوی‌تر کار کرده تا عکس موثری ثبت کند که در نتیجه آن نویزهای دیجیتال (نقطه نقطه های رنگی موجود در سایه‌ها و رنگ‌های میانی تصویر) بیشتری تولید می شوند.

اما سوالی که ممکن است برای شما پیش بیاید این است که بنابراین نویز دیجیتال چیست؟ هرگونه سیگنال نوری که از سوژه ساطع نشده باشد و در نتیجه، رنگ تصادفی روی تصویر ایجاد کند. مهندسان دوربین‌های دیجیتال، سنسورهای تصویر را طوری طراحی کرده‌اند که در ISOهای پایین (همانند فیلم) عملکرد خوبی داشته باشند که در اکثر دوربین‌های دیجیتال این مقدار ISO 100 است، البته برخی از دوربین های دیجیتال حرفه ای، دارای ISO 50 یا حتی ۲۵ نیز هستند.

دریچه دیافراگم

دریچه‌ی یک لنز میزان بازشدگی دیافراگم است که حجم نور فوکوس شده (متمرکز) عبوری از لنز را نشان می‌دهد. در ضریب اف (f-stop) کوچک، مثلا f/2 حجم عظیمی از نور به درون لنز وارد خواهد شد و این اتفاق حتی در کسری از ثانیه نیز رخ خواهد داد؛ اما در f/22 احتمالا دیافراگم در کوچک‌ترین وضعیت خود قرار دارد و حجم نور کمی وارد لنز خواهد شد (حتی با سرعت شاتر های طولانی تر).

جالب است بدانید در لنز های زوم با کیفیت، مادامی که عدد f-number ثابت باشد، فاصله کانونی لنز (Focal length) اهمیتی نخواهد داشت. دلیل این امر نیز معادلات ریاضی در خصوص f-number است که در صورت ثابت بودن عدد F، حجم نور عبوری ثابتی را برای لنزهای ۳۵ میلیمتری و ۱۰۰ میلیمتری با سرعت شاتر برابر مثلا ۱/۱۲۵ ثانیه فراهم خواهد کرد. یعنی اندازه دیافراگم متفاوت خواهد بود اما حجم نور عبوری یکسان است.

سرعت شاتر

سرعت شاتر بر حسب کسری از ثانیه اندازه‌گیری می‌شود و بیانگر سرعتی است که پرده‌های جلوی فیلم عکاسی باز و بسته می‌شوند. سرعت شاتر کنترل می‌کند که نور چه مدتی وارد لنز شود و به حسگر تصویر یا فیلم عکاسی برخورد کند. سرعت شاتر شما را قادر می‌سازد که تصویر دنیا را در کسری از ثانیه ثبت کنید یا سرعت را روی سه یا چهار ثانیه تنظیم کنید و عکس بگیرید (یا پرده تا زمانی که عکاس می خواهد باز باشد و هر وقت خواست آن را ببندد).

این قابلیت همچنین شما را قادر می‌سازد که نحوه ثبت حرکات را نیز کنترل کنید. اگر سرعت شاتر سریع‌تر از زمینه یا سوژه‌ی عکس باشد، عکس شارپ خواهد شد. و اگر کند تر باشد اشیا مات خواهند شد. به قطرات باران در یک طوفان فکر کنید. این آب با چه سرعتی پایین می ریزد؟ در سرعت شاتر ۱/۳۰ ثانیه قطره‌ای مشاهده نخواهد شد و تنها سفیدی یکپارچه‌ای از مسیر سقوط نشان می‌دهد اما اگر با سرعت ۱/۱۲۵ثانیه عکس بگیرید، قطرات معلق در هوا و شمای کلی هر قطره را می‌توانید مشاهده کنید.

جمع‌بندی

یکی از کاربردی‌ترین مزایای عکاسی دیجیتال این است که آزمودن کنترل‌ها و تنظیمات دوربین هزینه‌ای نخواهد داشت. در نتیجه بروید و عکس بگیرید. اگر می‌خواهید در استفاده از این سه پارامتر مثلث نوردهی کاملا حرفه‌ای شوید، باید تنظیمات را تغییر دهید و ببینید حاصل کار شما چه خواهد بود.